22.05.2025
142
Yangilik
O‘ZBEKISTON MUHANDISLAR FEDERATSIYASINING RESPUBLIKADA MUHANDISLIK SOHASINI RIVOJLANTIRISHDAGI FAOLIYATI
Bugungi kunda O‘zbekiston Markaziy Osiyoning eng dinamik rivojlanayotgan, mustaqil davlatlaridan biridir. O‘ziga xos tabiiy-iqlim sharoitlari, boy mineral-xomashyo zaxiralari, rivojlangan qishloq xo‘jaligi va kuchli mehnat salohiyati respublikada nafaqat agrar sohani, balki qudratli sanoatni ham ustuvor rivojlantirishga asos solgan ko‘p tarmoqli xalq xo‘jaligini shakllantirishga xizmat qildi.
O‘zbekiston Muhandislar Federatsiyasi a’zolari iqtisodiyotning muhandislik muammolarini hal qilish jarayonida faol ishtirok etmoqdalar. So‘nggi Xalqaro Muhandislar Akademiyasi yig‘ilishida muhokama qilingan masalalar bo‘yicha 2024–2030 yillarga mo‘ljallangan ustuvor vazifalar belgilandi.
Suv resurslarini boshqarish strategiyasini rivojlantirish va O‘zbekistonda sug‘orish sektorini jadal rivojlantirish maqsadida 2021–2030 yillarga Xalqaro Muhandislar Akademiyasi akademiklari A.V. Kabulov va I.X. Normatov tomonidan qishloq xo‘jaligida suv resurslaridan foydalanishni ekologik omillarni hisobga olgan holda monitoring qilish hamda Orol mintaqasining gidrogeologik sharoitini modellashtirish bo‘yicha loyihalar rejalashtirilgan.
Avvalo, Xalqaro Muhandislar Akademiyasi korrespondent a’zosi A.M. Polatov va uning shogirdlari rahbarligida fazoviy konstruksiyalarning kompozit elementlarida nolinеar deformatsiya jarayonlari termо uqyuq prоtsеsslarini tadqiq qilishni avtomatlashtirish bo‘yicha ilmiy maktab tashkil etish doirasida bir qator ishlarga kirishilgan. Ushbu ishlar doirasida raketasozlik, atom energetikasi va mashinasozlikda keng qo‘llaniladigan tolali materiallarning harorat va kuch yuklamalari ta’sirida hosil bo‘ladigan kuchlanish holatini o‘rganish bo‘yicha amaliy tadqiqotlar olib borilmoqda.
Hozirgi kunda u zamonaviy ilmi-texnik tadqiqotlarning muhim yo‘nalishi — turli muhandislik konstruksiyalarining kuch va harorat ta’siri ostida ishlashini ifodalovchi adekvat hisoblash modellarini yaratish bo‘yicha tadqiqotlar olib bormoqda. Ma’lumki, tadqiq etilayotgan obyektlarning murakkab geometriyasi va real yuk turlarini inobatga olish odatda sonli usullar hamda hisoblash mashinalarini jalb qilishni talab etadi, bu esa ularning issiqlik almashinuvi va materiallarning deformatsiya jarayonlarini baholash imkonini beradi. A.M. Polatovning maqsadi — zamonaviy materiallar va konstruksiyalarni loyihalashning avtomatlashtirish vositalarini ishlab chiqish uchun matematik asoslangan usullar, algoritmlar va dasturiy ta’minotni yaratishdir.
Xalqaro Muhandislar Akademiyasi korrespondent a’zosi, texnika fanlari doktori, professor U.S. Nazarov neft-gaz konlarini rivojlantirish, neft va gaz qazib olishni oshirish texnologiyalarini takomillashtirish bo‘yicha yuqori malakali olim va mutaxassis hisoblanadi. U “O‘zbekiston mustaqilligining 30 yilligi” ko‘krak nishoni va neft-gaz sohasiga kadrlar tayyorlash va rivojlantirishdagi ko‘p yillik fidoyilik hamda samarali mehnati uchun faxriy yorliq bilan taqdirlangan.
2021–2024 yillarda AO “Uzbekneftgaz” konlaridan tabiiy gaz va gaz-kondensat qazib olish hajmining uzoq muddat davomida pasayishini to‘xtatish maqsadida U.S. Nazarov rahbarligida 86 ta yirik va o‘rta gaz-kondensat konlarining holati tahlil qilindi. Ushbu konlar 40–50 yil davomida, zaxiralarning energiyasi kamaygan sharoitda (“Shurtanneftgaz” va “Muborakneftgaz” konlari kabi) ekspluatatsiya qilinmoqda. Shuningdek, solishtirma jihatdan kamroq geologik zaxiralarga ega 21 ta “Gazlineftegazdobycha” guruhi konlarida tabiiy gazning ko‘p qatlamli yer osti rezervuarlaridagi kontsentratsiyasi bo‘yicha geologik noaniqliklarni inobatga olgan holda ularning joriy zaxiralari aniqlandi va qazib olish intensivligini oshirish imkoniyatlari aniqlab olindi. Ushbu tadqiqot natijalari AO “Uzbekneftgaz” konlarida joriy etildi.
“Kompyuter fanlari atamalari va iboralarining ingliz-rus-o‘zbek izohli lug‘ati”ning M.M. Xakimov tomonidan chop etilgan. Bundan tashqari, Xalqaro Muhandislar Akademiyasi akademigi B.M. Tursunov Toshkent shahrida olimlar faxriylar klubi tashkil etilishida faol ishtirok etadi hamda quyidagi ikki jurnalning tahririyat hay’ati a’zosi sanaladi:
Xalqaro Muhandislar Akademiyasi akademigi M.X. Xakimov rahbarligida “NLP texnologiyalari va ko‘p tilli modellangan kompyuter tarjimon muhitiga asoslangan ma’lumotlar bazasi, algoritmlar va dasturiy mahsulotni yaratish” loyihasi bo‘yicha tadqiqotlar olib borildi. Ushbu loyiha doirasida olti yo‘nalishda ilmiy matnlarni avtomatik tarzda tarjima qiluvchi kompyuter tarjimonining mantiq-lingvistik va matematik modellari ishlab chiqildi. Ushbu davr mobaynida M.X. Xakimov “Kompyuter fanlari atamalari va iboralarining ingliz-rus-o‘zbek izohli lug‘ati” o‘quv qo‘llanmasining ikkinchi, kengaytirilgan nashrini chop etdi, unda 8600 dan ortiq lug‘aviy birlik paragraflari jamlangan.
Xalqaro Muhandislar Akademiyasi akademigi, Toshkent Transport Universiteti professori S.M. Kadirov va O.S. Kadirova quyidagi asarlarni nashr etishga tayyorladilar:
2018 yilda “Yengil avtomobil” nomli sanoat namunasi bo‘yicha SAP 01739 raqamli patent olindi. Shu tariqa, ularning 3 yillik mehnati natijasida O‘zbekistirdagi ilk yengil avtomobil — “SANO” yaratildi va u “UZAVTOSANOAT” Politeknik muzeyida eksponat sifatida namoyish etilmoqda .
Matematik modellashtirish sohasida, xususan, integral geometriya masalalari orqali tomografiya va geofizika muammolarini o‘rganish bo‘yicha ilmiy maktab tashkil etish doirasida bir qator tadqiqotlar olib borilmoqda. Ushbu ishlar ekologo-iqtisodiy modellashtirish metodologiyasiga va uning davlatlararo dolzarb amaliy masalalarni hal etishda qo‘llanilishiga, shuningdek integral geometriya masalalarini tibbiyot va geofizikada qo‘llashga bag‘ishlangan. Hozirgi kunda integral geometriya masalalarining tibbiyot va geofizikadagi ahamiyatli yo‘nalishlari, shuningdek ifloslangan suvlarni tozalash jarayonlarini aniqlik va stoxastik matematik modellar yordamida o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlar davom etmoqda.
Xalqaro Muhandislar Akademiyasi va Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi akademigi X.Z. Igamberdiyev rahbarligida murakkab dinamik obyektlarni boshqarish adaptiv tizimlarini sintez qilish va muntazam identifikatsiya nazariyasi sohasida yirik ilmiy maktab shakllantirildi. Dinamik obyektlarni identifikatsiya qilish yoʻnalishida sezilarli natijalarga erishildi.
Hozirgi vaqtda iterativ algoritmlar asosida chiziqli noaniq dinamik obyektni barqaror barqarorlashtirish algoritmlarini ishlab chiqish bo'yicha tadqiqotlar olib borilmoqda; parametrik noaniqlik sharoitida ko'p qatlamli neyron tarmog'iga ega adaptiv boshqaruv tizimi; optimallik mezonini tanlash va amXalqaro Muhandislar Akademiyasikli selitra ishlab chiqarishni boshqarish vazifasini belgilash tartibini rasmiylashtirish; to'liq bo'lmagan ma'lumotlar bilan ko'p o'lchovli boshqaruv tizimlarini sintez qilish uchun barqaror soddalashtirilgan hisoblash protseduralari; parametrik noaniqlik sharoitida boshqaruv obyektlarining o‘tish matritsasini aniqlashning muntazam algoritmlari; noaniqlik sharoitida boshqariladigan ob'ektlarni aniqlash uchun mustahkam algoritmlar; operator tenglamalari asosida noaniq kirish effektlarini barqaror tiklash algoritmlari; dinamik filtrlash usullariga asoslangan noaniq kirish effektlarini barqaror tiklash algoritmlari, shuningdek, aniq texnologik ob'ektlarni boshqarish muammolarida noaniq kirish effektlarini barqaror tiklash uchun ishlab chiqilgan algoritmlarni qo'llash.
O‘zbekiston Respublikasi IIV va Fanlar akademiyasi akademigi A.Zohidov tomonidan quyosh radiatsiyasining optik-energiya kontsentratsion tizimlarini ishlab chiqarish nazariyasi, hisob-kitoblari va texnologiyasi bo‘yicha tan olingan ilmiy maktab yaratildi. R.A.ning ilmiy va amaliy yutuqlari. Zohidov maktabi Toshkent viloyati, Parkent qishlog‘ida (O‘zbekiston) noyob Katta quyosh pechini qurishda foydalanilgan bo‘lib, uning markazlashtirilgan zonasida 3000°S gacha bo‘lgan haroratda belgilangan xossalarga ega bo‘lgan o‘tga chidamli va o‘tga chidamli keramika materiallari eritiladi. Chorvoq reley stansiyasini elektr energiyasi bilan ta’minlash uchun tog‘li hududda avtonom quyosh-shamolli kombinat qurilmasi ishlab chiqildi va qurildi. Akademik R.A. Zohidov Rossiya Fanlar akademiyasining Maxachqal’adagi (Rossiya) Yuqori haroratlar qo‘shma instituti sinov poligoni uchun Quyosh pechini, shuningdek, bosim kameralari uchun kosmik quyosh nurlanishi simulyatorlarini ishlab chiqish va qurish bo‘yicha ilmiy-texnik direktor bo‘lgan. 14 yil davomida qayta tiklanadigan energiya (BMT Yevropa Komissiyasi, YEEK orqali) va energiya samaradorligi sohasida (BMTning Osiyo va Tinch okeani uchun iqtisodiy va ijtimoiy komissiyasi, ESCAAP orqali) dasturlarni amalga oshirishda milliy ekspert sifatida ishtirok etgan.
2021-yilda O‘zbekiston muhandislik federatsiyasi tomonidan atoqli olim, O‘zbekiston muhandislik federatsiyasining birinchi prezidenti, IIV akademigi V.K. tavalludining 100 yilligiga bag‘ishlangan xalqaro al-Xorazmiy konferensiyasi o‘tkazildi. O‘zbekiston muhandislik federatsiyasi qo‘shma ilmiy tadqiqotlarni taklif etadi:
Русский 
English 
Chop etish
Sahifani ulashish